G20 Zirvesi’nin Bakü’de sonuçsuz kalan COP29 iklim değişikliği görüşmeleriyle aynı zamana denk gelmesi, Afrika için çok kapsamlı sonuçlar doğurabilir.
İklim değişikliği görüşmeleri genellikle bilinen yollardan gidiyor; en büyük kirleticilerden bazıları taahhütlerinde ısrar ederken, dünyanın geri kalanı küresel krizle mücadele için karşılanması gereken hedeflerin gerisinde kalan, yetersiz fonlanan girişimler yüzünden acı çekiyor.
11-22 Kasım tarihleri arasında Azerbaycan’ın başkenti Bakü’de düzenlenecek COP29 zirvesi son düzlüğe girilirken, dikkatler Brezilya’nın Rio de Janeiro kentinde düzenlenecek G20 liderleri toplantısına çevrildi ve mücadeleye ivme kazandıracak olumlu sinyaller bekleniyor.
Afrika için riskler daha yüksek olamazdı. Kıtanın, iklim değişikliğinin artan zorluklarıyla etkili bir şekilde başa çıkabilmek için en az 1,3 trilyon ABD doları tutarında yeni bir iklim finansmanı hedefini acilen karşılaması gerekiyor.
Güney Afrika merkezli kar amacı gütmeyen SouthSouthNorth kuruluşunun araştırma lideri Samson Mbewe, TRT Afrika’ya yaptığı açıklamada, “G20’nin iklim değişikliği ve sürdürülebilir kalkınmanın birbiriyle bağlantılı olduğunu kabul etmesi önemlidir çünkü hayatlar ve geçim kaynakları tehlikede. Kriz hızlanırken zaman tükeniyor” dedi.
Daha iyi iklim finansmanı, Afrika’nın küresel savunuculuk sahnesindeki birçok önceliğinden yalnızca biri.
Borç reformları yapmaktan ekonomik eşitsizlikle mücadeleye, sömürgeciliğin ve kaynaklarının sömürülmesinin artçı etkileriyle mücadeleye kadar kıta aynı anda birçok savaş veriyor.
Yedi yıl süren lobi çalışmalarının ardından Afrika, nihayet G20’de temsiliyet kazandı. G20, küresel servetin %85’ini kontrol eden dünyanın en zengin ekonomilerinin küresel gündemi belirlediği bir platform.
Afrika Birliği’ni temsil eden Güney Afrika, G20’nin bir sonraki turuna ev sahipliği yapma ve görüşmeleri yönetme onuruna da layık görüldü.
Rio Zirvesi Afrika’ya sesini duyurma fırsatı verirken, kıta için sonuçlar karmaşıktı.
Açlığa karşı ittifak
G20 görüşmelerinin başlangıcında 82 ülke Küresel Açlık ve Yoksullukla Mücadele İttifakı girişimine imza atarak, zirveye ev sahipliği yapan Brezilya Devlet Başkanı Luiz Inácio Lula da Silva’ya erken bir zafer kazandırdı.
İttifakın amacı, açlığa karşı kampanyaya finansman sağlamak için uluslararası çabaları birleştirmek ve bazı ülkelerde başarılı olan programları tekrarlamak.
Hedef, yoksulluk içinde büyüyen Lula’nın “insanlığı utandıran, önlenebilir bir bela” olarak adlandırdığı yoksulluk sorununu azaltarak, on yılın sonuna kadar yarım milyar insana ulaşmak.
Ancak analistler, Rio Deklarasyonu’nun borç yapılandırması sorununu tam olarak ele almadığını düşünüyor.
Ekonomistler, yirmi üç Afrika ülkesinin sağlık veya eğitimden daha fazla borca harcama yaptığını belirtiyor. Güney Afrika’nın başkanlığı altında daha fazla ilerleme kaydedilebileceğini umuyorlar.
Afrika Borç ve Kalkınma Forumu ve Ağı (AFRODAD) İcra Direktörü Jason Rosario Braganza, Afrika Birliği’nin G20’ye kabul edilmesini “alternatif, daha kapsayıcı bir borç yapılandırma mekanizması kurulması yönünde ek baskı uygulanmasında önemli bir adım” olarak görüyor.
G20 Ortak Çerçevesi’nin, alacaklıların öncülük ettiği, adil ve eşit bir borç çözüm sürecinden ziyade alacaklı ödemelerine öncelik veren bir borç yapılandırma programı olduğunu savunuyor.
Braganza, “Afrika Birliği maliye bakanları, Ortak Çerçeve’nin cezalandırıcı etkileri nedeniyle Afrika için uygulanamaz olduğunu defalarca vurguladılar” diyerek, Ortak Çerçeve’nin değiştirilmesi gerektiğini vurguladı.
“Bu bağlamda, Afrika Birliği’nin G20 üyeliği bu kıtasal konumların ilerlemesinde önemli rol oynuyor.”
Süper zenginlere vergi koymak
G20, ultra yüksek gelirli bireylerin etkin bir şekilde vergilendirilmesini sağlamak için bir işbirliği mekanizması fikrini onayladı.
Bu tür işbirliklerinin “vergi egemenliğine tam saygı” çerçevesinde olması ve “vergi ilkeleri etrafındaki tartışmaları” ve vergi kaçınmasını önleme mekanizmalarını içermesi gerekiyor.
Konunun uzmanı olan ve Brezilya’nın G20 dönem başkanlığı tarafından konu hakkında bir rapor yazmak üzere görevlendirilen ekonomist Gabriel Zucman, bunu “tarihi bir karar” olarak nitelendirdi.
Pandemi Eylem Ağı Afrika Bölgesi Direktörü Aggrey Aluso, “Özellikle ülkeler içindeki ve arasındaki eşitsizliğin, finansal istikrardan çatışmalara, iklim değişikliğine, açlığa, yoksulluğa ve sağlık güvensizliğine kadar en acil küresel sorunlarımızın kökeninde olduğunun kabul edilmesi olmak üzere G20 Liderler Bildirgesi’ni memnuniyetle karşılıyoruz” dedi.
“Ancak G20 liderleri ortak zorluklarımızın kapsamı ve ölçeği konusunda aynı fikirde olsalar da, bunları hafifletmek için eylem ve yatırımlar hedefi tutturamamaya devam ediyor. Sürdürülebilir Kalkınma Hedeflerine ulaşmak için çok uzaktayız ve bu gerçeklik, amaçlı, zamana bağlı eylemlerle karşılanmalıdır” diyor.
Analistler, özellikle Küresel Güney’deki ülkelerin salgın hastalıklar, iklim değişikliği ve çatışmalar gibi tehditlerle başa çıkabilmeleri için siyasi ilgi ve finansmanın artırılması gerektiğine inanıyor.
Aluso’nun da dediği gibi, “Tanımanın ve söylemin ötesine geçip anlamlı eylemlere geçmeliyiz”.
İklimsel bir atılım yok
Rio’daki G20 liderler toplantısının, Azerbaycan’da tıkanan BM iklim görüşmelerine ivme kazandıracağı yönünde büyük umutlar vardı.
Ancak son bildirgelerinde yalnızca “iklim finansmanının tüm kaynaklardan milyarlardan trilyonlara çıkarılması” ihtiyacını kabul ettiler.
En önemlisi, bu trilyonlarca doları kimin sağlayacağı henüz açıklanmadı.
Global Citizen kampanya grubunun kurucu ortağı Mick Sheldrick, “Bu meydan okumaya göğüs germediler” diyor.
SouthSouthNorth’tan Mbewe, “G20 liderlerinin Paris Anlaşması’nın finansal hedeflerine ulaşmak için geniş kapsamlı açıklamalardan uzaklaşıp net, uygulanabilir çözümler sunması gerektiğini” öne sürüyor.
Afrika Borç Adaleti Ağı’nın kıdemli üyesi Magalie Masamba, Afrika ülkelerinin kalkınma talepleri ile iklim değişikliğinin artan etkilerinin karmaşık bir kesişim noktasında yol aldığını gözlemliyor.
“Ülkelerimiz dayanıklı altyapı inşa etmek, değişen iklim koşullarına uyum sağlamak ve sürdürülebilir büyümeye yatırım yapmak için önemli finansmana ihtiyaç duyuyor. Ancak birçok Afrika ülkesi için yüksek borç yükü bu seçenekleri sınırlandırıyor ve daha fazla ekonomik zorlanma riski olmadan ileriye doğru çok az uygulanabilir yol bırakıyor,” diyor.
Bakü zirvesi, tercihen hibe yoluyla dağıtılmak üzere 1 trilyon doların üzerinde yeni bir iklim finansmanı hedefine ulaşırsa başarılı olarak değerlendirilecek.
Bilimsel değerlendirmelere göre, gelişmekte olan ülkelerin uyum, kayıp ve hasar için yılda en az 400 milyar dolar, enerji sistemleri yatırımları için de 1,9 trilyon dolar harcaması gerekiyor.
Masamba, “Bu sadece bölgemiz için değil, aynı zamanda sürdürülebilir küresel büyüme için de kritik öneme sahip” diyor.
Aynı şekilde endişe verici olan bir diğer husus ise Rio’daki G20 liderlerinin, geçen yıl Dubai’de düzenlenen COP28 iklim görüşmelerinde fosil yakıtlardan “adil, düzenli ve eşitlikçi bir geçiş” konusunda verilen taahhüdü yinelememiş olmalarıdır.
Mbewe, “Küresel ekonominin %85’ini kontrol eden ve iklim ısınmasına yol açan emisyonların dörtte üçünden fazlasından sorumlu olan ülkeler olarak G20, iklim değişikliğine küresel yanıtın şekillendirilmesinde kritik öneme sahiptir” diyor.
Küresel emisyonların yüzde 77’sini ve küresel ekonominin yüzde 85’ini oluşturan G20 ülkeleri, dünyanın Paris Anlaşması’nın sıcaklık artışını 1,5 santigrat dereceyle sınırlama hedefini karşılama ve iklim finansmanını harekete geçirme becerisinde belirleyici bir rol oynuyor.
Uzmanlar, Rio Zirvesi’nin G20’nin COP29’da finans, azaltma ve uyum çabalarında kolektif sorumluluk üstlenmesi ve hedefleri ilerletmesi için zamanında bir fırsat sağladığını düşünüyor.
Analistler, G20’nin önemli bir platform olmasına rağmen, kendi “sınırları” olduğunu ve belki de bu kararları bireysel üyelerin eylemleriyle ilişkilendiren bir aktarım sistemini dikkate almanın zamanının geldiğini düşünüyorlar.”
