Kayıt süresinin uzatılması, özellikle kirli gıda tükettikleri iddiasıyla çocukların öldüğü topluluklarda endişelere yol açtı.
Güney Afrika hükümetinin, onlarca çocuğun hayatını kaybettiği ölümcül gıda zehirlenmesi olaylarının ardından ülkede spaza dükkanlarının kayıt altına alınma süresini uzatma kararının ardından gelen açıklama karışık tepkilerle karşılandı.
Çarşamba günü, Kooperatif Yönetimi ve Geleneksel İşler (COGTA) Bakanı Velenkosini Hlabisa, 17 Aralık Salı günü sona ermesi gereken kaydın, kayıt gecikmeleri nedeniyle 28 Şubat 2025’e kadar uzatıldığını duyurdu.
Devlet yayın kuruluşu SABC’nin haberine göre, ülkenin birçok eyaletinde kayıt gecikmeleri yaşandı. Spaza sahipleri, kayıt sürecinin zorlu olduğunu, en büyük zorluk olarak da belediyelerdeki bürokratik engelleri gösterdi.
Yürütme Kurulu Üyesi Lebogang Maile, Perşembe günü düzenlediği basın toplantısında, Gauteng Eyaletinin spaza dükkan sahiplerine 25.000’den fazla kayıt formu dağıttığını, ancak 10.000’den biraz fazla formun geri gönderildiğini söyledi.
‘Pratik değil’
Güney Afrika Siyah İş Konseyi (BBC), perşembe günü spaza dükkanı kaydı için son tarihin uzatılmasını memnuniyetle karşıladı ve daha önceki son tarihin pratik olmadığını belirtti.
Konsey CEO’su Kganki Matabane, SABC’ye şunları söyledi: “17 Aralık son tarihinin pratik olmayacağını her zaman biliyorduk, ancak bildiğiniz gibi, sisteme baskı yapmalısınız. Bu yüzden bunu memnuniyetle karşılıyoruz… Hükümetle, her bir kişinin baskıyı hissedebilmesi için sıkı olması gerektiği konusunda anlaştık.”
Ancak kayıt uzatması, özellikle spaza dükkanlarından satın alınan atıştırmalıkları tükettikleri iddiasıyla çocukların öldüğü kayıtlara geçen topluluklar için endişelere yol açtı.
Yabancı sermayeli spaza dükkanlarının çoğu, ölümcül gıda kaynaklı hastalıklara yol açan son kullanma tarihi geçmiş gıda ürünlerinin satışının arkasındaki suçlu olmakla suçlanıyor.
Mağaza saldırıları
Kasım ayında Mangaung belediyesindeki yabancılara ait spaza dükkanlarına saldırı düzenlenmiş ve yağmalanmış, bunun üzerine bir ilkokuldan 47 öğrenci son kullanma tarihi geçmiş bisküvi ve çikolata tükettikleri iddiasıyla hastaneye kaldırılmıştı.
Gauteng Spaza Mağaza ve Ev Sahibi Forumu Başkanı Veli Khumalo, Çarşamba günü SABC’ye yaptığı açıklamada, son tarihin beklendiği süre boyunca yasadışı göçmenlerin spaza mağazalarını işletmemesini sağlamak için çalışmaya devam edeceklerini söyledi.
“Bu belgesiz kişilerin hiçbiri spaza dükkanı sahibi olmayacak. Gitmelerini sağlayacağız, onlar hak kazanmıyor. Ancak sığınmacı statüsü alan belgeli kişilerin dükkanlarını satıştaki kişi olarak kaydetmelerine yardımcı olacağız,” dedi Khumalo.
Kayıt süresinin uzatılması sosyal medyada da çok sayıda tepkiye neden oldu.
“Spaza dükkanlarını işleten hiçbir sığınmacı veya mülteci olmamalı. RSA’da sığınma veya mültecilik başvurusunda bulunan göçmenlerin çoğu yasadışı göçmendir,” diye yazdı X’teki bir yorumcu.
İşletmeleri desteklemek
Güney Afrika yetkilileri Çarşamba günü yaptıkları açıklamada, vatandaşların endişelerini anladıklarını ancak küçük işletmeleri destekleme ihtiyacı nedeniyle bu endişeleri gidermek zorunda kaldıklarını belirttiler.
Açıklamada, “Kayıt süresinin uzatılıp uzatılmayacağı değerlendirilirken, hükümet küçük işletmeleri destekleme, sağlık ve güvenliğe öncelik verme, kapsayıcılığı ve adaleti sağlama ve bütünlüğünü koruma konusundaki kararlılığını göz önünde bulunduruyor” ifadeleri yer aldı.
Peki sadece bir spaza dükkanını tescil ettirmek gıda kaynaklı hastalık sorununu çözecek mi? Bazı yorumcular böyle düşünmüyor.
“Sağlık Bakanlığı bu dükkanları düzenli olarak denetlemeli ve eğer doğru ürünleri satmıyorlarsa hiç tereddüt etmeden kapatmalılar!” diye yazdı X’in bir yorumcusu. Ancak Güney Afrika yetkilileri durumun böyle olacağını vurguluyor.
“İşletmelerini kaydettiren ve kayıt onaylarını usulüne uygun şekilde alanların, ticaret lisanslarını almak için daha ileri bir süreci tamamlamaları gerekiyor. Bu süreç için Çevre Sağlığı Uygulayıcıları ve diğer düzenleyici otoriteler, işletmelerinin ticaret yapmaya uygun olduğundan emin olmak için kayıtlı gıda ile ilgili ticaret işletmelerinin sahiplerini denetlemeye devam edecekler,” diye ekliyor açıklamada.